Гөзлеглер ве ачышлар атлы радио гүррүңдешлигиң текстини сизе хөдүрлейәрис. Мунда сиз өсен дөвлетлердәки гөрнүкли алымларың Худай хакындакы эден гүррүңлери ве ылымың хем Худайың бардыгыны көп ёллар билен тассыклаяндыгы хакындакы материаллар билен таншып билерсиңиз. Бу хакында өз пикирлериңиз билен пайлашып билерсиңиз.
Гөзлеглер ве ачышлыклар
Д.Фишер
Июнь 1993
1150 сөз
Тема: Худайың ады сөзбашыларда
Профессор: Худайың ады сөзбашларда! Өзүни бутханалар ве ыбадатханалар билен чәкленмегиң дерегине худай соңкы вагтларда өзүни лабороторияларда ве обсерваторияларда- иң бәркиси дүнйәниң бир тәзеликлер журналының даш җилтинде аян эдйәр.
Сес: Җикме-җик- бир минутдан.
Плёнка: Тема ве билдириш
Профессор: « Ылым худай барада нәме айдйяр?» Гөвнүңе болмаса, шейле сөзлер бу тема үчин махсус дәл тәсин ерде йүзе чыкды.Олар дүнйә дереҗесинде көп окалян американың «Тайм» журналының җилтиниң дашында бар.
Макала 1992-нҗи йылың декабрының соңкы хептелигинде чапдан чыкыпдыр.
Сес: Макала тассыкламакдан ве сорагдан башланяндыгыны мен белледим. Цитатаны гетирйәрин: «Физикада, космологияда ве биологияда болян тәзе ачышлыклар әлем-җаханы хас дүшнүкли хем тәсин эдйәр. Соңра шейле сораг: «Бу дине ынанмагы гүчлендирйәрми я-да говшадярмы?»
Профессор: Көп санлы тебигаты барлагчылар тебигатың гурулшының өрән чылшырымлыдыгыны ачярлар, Бу болса аң-акыл хакында гүррүң берйәр.Шол себәпли-де, тебигаты яраданда Ёкары Аңың болаймалы мүмкинчилигине өрән чынлакай середйәрлер.
Сес: Сиз худая меңзеш кимдир бирини я-да башга бир зады гөз өңүнде тутярмысыңыз?
Профессор: Хавва. 20-нҗи асырың башында Эйнштейн тәзе теорияны әлемиң дүрли тарапларындан баха берип, сорапды: «Эгер мен худай болан болсам, шуңа меңзеши эдип билердимми?» Мениң гөвнүме болмаса, барха көп алымлар Әлемиң чылшырымлыдыгыны яңадан гөрүп, тебигат адамыңкыдан ёкары акылың ярадандыгының нетиҗеси- дийип логики пикире гелйәрлер.
Сес: «Тайм» журналындакы макала гошмача сораглары гойяр. Цитата: «Ылым җаның сырыны молекулалара(өйҗүклере) гетирип дирейәр, а, сырларың иң улусы- нәме хакында.? Әлем-җахан өңүнден ниетленип дөредиленми? Ызы гутарныксыз довам этмегинде яшайышың максады бармыка?» Башгача айдыланда, бар затлар тебиги процесслер билен дөрәнми я төтәлейин? Өңүнден ниетленип, ишләп Әлеми дөреден акыллы Ярадан бармыка?
Профессор: Хер чынлакай макалада автор бир сорага аргументлери ики тарапдан берйәр. Ол мүмкин тебиги процесслер җаханы ве ондакы әхли затлары дөретди дийилйән теория середйәр. Эмма ол шу ашакдакыларам тассыклаяр. Цитатаны гетирйәрин: «Кәбир хәзирки заман ылымының эпики аян эдилшинде, шол санда адамзадың йүзе чыкышы ялы дүшүндиришлерде хакыкатданам диниң дүшүндиришлерине йүзленйәрлер».
Сес: Меселем?
Профессор:Ене цитата: «Физикададакы бир гызыклы гөзегчилик Әлем –җаханы яшайыш үчин йөрите ниетленип дөрдилене меңзедйәр».Цитатаның соңы. Эгер гравитацияның гүйҗи бираз көпрәк боланда, йылдызлар чакдан аша чалт янып, планеталарда яшайшың болмагына мүмкинчилик бермән хас чалт янҗакдыгыны физиклер аныкладылар. 20-ден 30-а ченли дүрли физики параметрлерде шейле кувватың болмалыды ве оларда шолар хем бар, ёгсам яшайыш болуп билмезди. Әлемиң код ялы инструкциялар билен программирлененлиги, шу коды акылың язандыгыны гөркезйәр- дийип Франк Пейгальс айдыпды. Башга бир акылдар өңүмиздәки идеяны йүзе чыкарды. Цитата: «Тебигат-нетиҗе, онуң себәби-Худай».
Сес: Бир вагтлар биологлар яшайышы бейле тәсин гөрмейәрдилер. Бир биологияның тарыхчысының чакламагына гөрә, Дарвиниң хасаплан хемме дири клеткасы (өйҗүги) бир дамҗа елиме меңзеш гөрүнйәр. Ол клетканы шейле йөнекей чаклап, җансыз материя дири клетка өсүп гечйәр- дийип аңсат гөз өңүне( чак этмеги) гетирендиги хем мүмкин.
Профессор: Ондан бәри генетиклер ДНК-аны ачдылар.Хат-да йөнекей клеткаларыңда өрән,өрән чылшырымлыдыгыны олар хәзир билйәрлер.Оларың кәбирлери клеткаларың гелип чыкышының говы дүшүндириши- акыллы Худайың яраданы ве дөредени диен нетиҗелере гелйәрлер.
Сес: Бу макаланың башга бир тассыкламасы-да бар. Цитата: «20-нҗи асырың ылымларының айратын хәсиетлериниң бириси -Әлем акылың дөреден нетиҗеси диен пикирленмек үчин хасыллы топрак билен үпҗүн этди
Профессор: Мүмкин, компютериң совук логикасы ялы маныда йөнекей дөредиш дәлдир. Кәбир алымлар акыл, Әлеми ярадан өз дөреденлерине шатлыгы ве леззети дуймак мүмкинчилигини алмагының алдасыны эдйәр- дийип хем чаклаярлар. Меселем, иңлис биологи Җон Мейнард Смит эволюцион теория өз гошанды билен ады беллидир. Смит нәме үчин хайван ве адам организминде эмоцияның бардыгыны эволюцияның хич хачан оңа канагатландырыҗы дүшүндирип билмейән ягдайыны айтды. Биологларың аглаба көпчүлүги өзүңи алып барыш тениң ичинде болян биохимики үйтгешмелериң контролында ве эмоция хем тениң химиясының йөнекей гошмача өнүми дийип чаклаярлар. «Таймдакы» макалада шейле нукдай назар индики җеми нетиҗелешдирйәр, Цитата – « горкмаклык, ыза (агыры), тәсинлик я-да сөйги биохимияның чыкарып ташлаян йөнекей көлегеси болуп, ол өз-өзүнден организмиң өзүни алып барыш яшайышы үчин эйле бир мөхүм дәлдир. Эгер бейле болса, дуйгы хич зат этмейән болса, умуман нәме үчин олар бар?»
Сес: Эгер Әлем-җахан өзи дөрән ве өз-өзүни доландырян болса, онда гурҗаклар кими сахнада сценариясыз ойнаярлар. Эгер Әлеми Худай ярадан ве доландырян болса, онда бу херекетлери доландырян акыллы сценаристиң ве режиссёрың бардыгыдыр.
Профессор: Якында эдилен тебигаты өвренишдәки ачышлар тебигаты өвренйән алымлара ким әлемиң аңырсында, я-да нәме дур дийилен сорагларың җогабыны билмейәндиклери себәпли олары оңа дүшүнмәге меҗбур эдйәр Макаланың сөзлеринден гетирйәрин: «Эгер сиз пердәниң аңырсына әңедип билмейән вагтыңыз, ол ерде нәме бардыгыны билмейәндигиңиз билен ылалашсаңыз, онда сиз ол ерде хич задың ёкдугыны ничик ынамлы айдып билйәрсиңиз?
Сес: Сизе ене бир совал берҗек. Нәме үчин бизиң программамыз « Гөзлеглер ве ачышлар» дийип атландырыляр?
Профессор: Себәби, философлар дурмуш хакында чылшырымлы сораглары берип башланындан бәри, бизиң ылымымыз узак ёл гечди. Гадымы Грецияның танымал алымлары Әлем җаханың башы ве соңы бар я-да ёк, эҗәниң гөвсүнде чага тохумы онуң хайсы өсүш стадиясында җанланяр ве Әлем акыл билен дөредиленми?- дийилен сораглара җогабы диңе чак эдип билйәрдилер.Хәзирки заман ылымларының гөзлеглери ве ачышлары бизи шол сорагларың җогабына дүшүнмегмизи гаты якынлашдырды.
Сес: Ылмы гөзлеглер соңкы хакыкаты тапмага мүмкинчилилер берйәрми? Яңыҗа Худай бармы я-да ёк- диен сораглара ылым җогап берип билмейәр дийип биз айтмадыкмы?
Профессор: Догры( гөнүмел) җогап берип биленок. Энтек Худайы гөрер ялы хич ким «Богоскоп» дөреденок. «Худай шейле бир әгирт,оны асманларың асманыда өзүне сыгдырып билмейәр»-дийип Библиде айдыляр. Шонуң үчин хем биз Худайы лабораторя пробиркасына салып өвренҗек асла боламызок. Эмма бар-ха кән алымларың айдышларына гөрә, Худайың элиниң ызыны олар өз ишлеринде гөрйәрлер. Биз тебигатың үсти( аркасы, көмеги) билен муны аңлап билерис.Хас анык ылым-билимлериң сетирлеринң аралыгыны окап, биз тебигаты хас ынамлы билмәге укыплы ве мүмкин оны ярадан Худайың акылдарлыгы барада көп аңлап билерис. Бизиң «Гөзлеглер ве ачышлар» программамызда ылмы ачышлыклар барада хабарлар элмыдам болар, буларың әхлиси бизи акылдар Худай-Ярадан хакындакы пикире үндейәр.
Сес: Бу айданларыңыз бир нәче минут өң сизиң гетирен « Тебигат- бу нетиҗе, онуң себәби-Худай» цитатаңызы маңа ятладяр.
Профессор: Хакыкатдан хем шейле.
Сес: Бир нәче йылдан мундан озал мениң мугаллымларымдан бир нәчеси «атеизмиң ылым» курсларыны окадыпдылар. Менде диңе атеизм хакыкы ылым ве тебигат билими атеистик дийилйән дуйгы дөрәпди.
Профессор: Бу хемме алымларың пикиридир дийип хасапламаярын.Элбетде, еке бу гүн дәл. Көп барлагчылар тебигатда гөрйәнлермизиң Худайың ишидгине, онуң өзүни Библияда ачандыгына ынанярлар.
Сес: Алымлардан ким Худая ынаняр?
Профессор:А, бу улакан списокдыр. Алалың, мысал үчин, астрономиядан дүнйәде иң ёкары сылагың лауреаты. Шейле-де Нобел премиясына хөдүленен квант химиясы билен мешгулланян алым я-да дүнйеде иң хорматланян барлагчылар-генетиклер.
Американың бир нәче астронавтлары христианлар. Иң бәркиси, Королева Елизавета тарапындан рыцарлык дереҗесине галдырлан ики адам, оларың икинҗисине ылыма гиризен улы гошанды үчин берилди.
Сес: Мен Худая ынанян ве тебигаты өвренмекде белли бир үстүнликлер газанан адамы диңләсим гелйәр.
Профессор: Сизиң ислегиңизи кабул эдйәрис! Гелҗек хепде-де биз христиан-астронавт билен болан интервьюны берерис. Канаверал мысындан( бурунындан) полковник Гай Гарднер ики космики учушлары ерине етирди. Ол хәзир НАСА-да рус программасының директоры ве руслар билен американларың Шаттл-мир хызматдашлыгы учуш программасыны тайярлаяр.
Сес: Говы( боляр). Индики хепде-де шу вагтлар шу толкунда биз астронавт Гай Гарднери диңләрис. Мен өз достларымы хем шу программаны диңлемәге чагырярын.